اقتصاد را می‌توان علمی اجتماعی تعریف کرد که می‌کوشد نحوه گزینش افراد را درخصوص استفاده از منابع کمیاب برای تأمین خواسته‌هایشان درک کند. مطالعه این گزینش‌ها در یک بستر اجتماعی صورت می‌گیرد.

در حوزه اقتصاد گردشگری، می‌توان پرسید که چرا افراد مسافرت به مکان خاصی را به جای مکان دیگری انتخاب کرده ، یا آنکه ترجیح می‌دهند به جای مسافرت در خانه خود باشند و یا اینکه چرا فردی تصمیم به مصرف (یا سرمایه‌گذاری) پول خود برای مسافرت می گیرد؟

بر همین مبنا گونه های مختلف گردشگری به صورت زیر تعریف می گردند:

گردشگری تفریحی: رایج ترین نوع جهانگردی

گردشگری درمانی: برای بهره‌گیری از آبهای گرم معدنی یا برای بهره‌گیری از امکانات تشخیصی و درمانی کشورهای دارای این ظرفیت

گردشگری مذهبی: زیارت و حج و سفرهای دینی بودائیان و هندویان و غیره

گردشگری بازاری: سفر گردشی به منظور جانبی خرید و فروش کالا

گردشگری همایشی: برای شرکت در همایش‌ها و بازدید از مناطق

گردشگری الکترونیک: همان e-Tourism که در بر گیرنده اطلاعات و انجام بخش اعظم سفر به صورت مجازی می‌باشد

گردشگری ورزشی: به منظور انجام ورزشی خاص یا مسابقات بین المللی

گردشگری پزشکی شاخه ای از گردشگری سلامت است و بطور کلی به معنای تأمین درمان به همراه گردشگری برای بیمارانی است که نیازمند انواع درمان های تخصصی هستند.

گردشگری بر چند فعالیت عمده تاثیر دارد، از جمله:1- اشتغال 2-توسعه. همچنین گردشگری بنا به ماهیت خود اثرات مثبت و منفی متعددی بر محیط فرهنگی- اجتماعی، طبیعی و اقتصادی ایران می گذارد. از لحاظ اقتصادی، سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی کشور 4/3 درصد ، در اشتغال زایی در حدود 541000شغل مستقیم و غیر مستقیم و در صادرات غیر نفتی در حدود 14 درصد برآور د شده است. این وضعیت بیانگر ضعف عمومی این بخش از نظر مدیریت، تبلیغات، ساختار حقوقی و نیز ارتباط ضعیف آن با ساختار صنایع کشور است.

استفاده صحیح از پتانسیل ها و ظرفیت های جهانگردی ایران می تواند سودی معادل 2 برابر ذخایر نفتی را به کشور سرازیر کند. آمارها نشان می دهد که بین 400 تا 600 میلیارد دلار از درآمد کشورها تا سال 2005 از صنعت جهانگردی تامین می شود که متاسفانه علیرغم جایگاه تاریخی و ویژگی های طبیعی ایران، کشورمان در این کسب درآمد جایگاهی ندارد. 

 اگر با توجه به مزایای صنعت جهانگردی و تاثیر اقتصادی توسعه این صنعت در درآمدزایی و اشتغالزایی بتوانیم تنها به 30 درصد از درآمد صنعت جهانگردی جهان دست پیدا کنیم، می توانیم سالانه سودی 2 برابر ذخایر نفتی را به کشور وارد کنیم. نگاه اقتصادی به صنعت جهانگردی می تواند تمامی جوانب فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و ... آن را نیز دربر گیرد، چرا که لازمه توسعه این صنعت و چرخه اقتصادی آن در درجه اول مهیا کردن بسترها در ابعاد دیگر آن است.

قراردادن جهانگردی در اولویت های اقتصادی کشور تمامی ابعاد علمی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی را پوشش می دهد و حتی برگزاری انواع تورهای علمی، ادبی، هنری را با مزیتهای خاص خود و بویژه منافع اقتصادی در کشور بهینه می کند. بیشتر توانمندی های کشور ما برای جذب گردشگر مساله فرهنگ و ملیت است، یعنی به خاطر قدمتی که کشور ما دارد بیشترین جذابیت را در حوزه ی فرهنگ و تمدن دارد. وی افزود: بسیاری از کشورها قادرند در حوزه های دیگر راحت تر فضاسازی کنند، ولی کشور ما در حوزه ی فرهنگ و دینداری توانسته از مزیت نسبی لازم برخوردار شود. 

در کشور ما که دارای زیارتگاههای بزرگ جهان و بزرگترین تاریخ تمدنی منطقه است، کلیه ی امکانات استفاده از این صنعت منفعل و بلااستفاده باقی مانده است. در حالی که کشورهای دیگر به خصوص همسایگان خودمان از این امکانات به نفع خودشان استفاده می کنند.

بسیاری از برنامه های اقتصاد جهانگردی کشورهایی مثل امارات، عربستان و ترکیه، بدون سرمایه گذاری ایرانیان به شکست منتهی می شود، در حالی که اگر زمینه ی بهره گیری از توان سرمایه گذاری و حتی اگر زمینه ی بهره گیری از توان سرمایه گذاری و حتی خدماتی این افراد در کشور فراهم شود، ایران از نظر جایگاه و تعداد جذب  گردشگر یکی از برترین ها می شود. حجم سرمایه گذاری سالانه در صنعت نفت کشور بین یک تا 2 میلیارد دلار است که باید زمینه ی همین میزان سرمایه گذاری در حوزه ی جهانگردی توسط مسوولان دولتی و مشارکت بخش خصوصی فراهم شود.

برای توسعه ی جهانگردی کشورمان و قرار گرفتن در ردیف یکی از قطب های جهانگردی منطقه و جهان در مرحله ی نخست باید نگاه دولت و مردم را به این صنعت تغییر داد و سپس برای تامین امکانات و زیرساخت ها و همچنین پیاده سازی یک الگوی موفق جهانگردی در کشور گام برداشت. در صنعت جهانگردی دنیا هر روز تحولات جدیدی رخ می دهد که با وجود روند ضعیف این صنعت در کشور ما میزان عقب ماندگی ما در این سوژه افزایش می یابد. همچنین با قراردادن جهانگردی در ردیف کالاهای صادراتی غیرنفتی و توجه به این صنعت در برنامه ریزی و سیاستگذاری های کلان اقتصادی می توانیم به کسب درآمد اقتصادی از جهانگردی امیدوار باشیم.

با توسعه فعالیتهای جهانگردی زمینه برای ایجاد اشتغال فراهم می‌شود و این امر برای کشورهایی که با جمعیت جوان و متقاضی روبه رو هستند بسیار مفید است. لازم به ذکر است که از هر ده نفر گردشگر که وارد کشور میزبان می‌شوند، یک فرصت شغلی ایجاد می‌گردد.

نهادهای بین المللی تائید کرده اند رقابت پذیری گردشگری ایران، در قعر جدول است، به بیان دیگر، گردشگری ایران، از لحاظ شاخص هایی چون فضای کسب و کار، زیرساخت های سفر و توریسم، وضعیت فرهنگی و انسانی و ذخایر طبیعی و زیست محیطی از میان 140 کشور جهان، در ردیف صد و چهاردهم قرار دارد.

گزارش مجمع بین المللی اقتصاد در سال 2011 نشان می دهد فاصله ایران با سایر کشورهای توریست پذیر همسایه از لحاظ تسهیلات گردشگری، تنوع در جاذبه های رقابت پذیری در صنعت سفر و توریسم بسیار زیاد است، به طوری که کشور ترکیه در رتبه پنجاهم قرار دارد، یعنی 64 پله بالاتر از ایران.

این در حالی است که مسئولان سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، همچنان اصرار دارند، وضعیت گردشگری در ایران، بسیار توسعه یافته است. به طور مثال، معاون گردشگری این سازمان اعلام کرده بود ورود گردشگران خارجی در سال جاری، 300 درصد رشد داشته است.

به گفته حامد دهقانان، میانگین رشد سالیانه ، نرخ رشد گردشگر ورودی در ایران بیش از 3 برابر نرخ میانگین رشد سالیانه در جهان برآورد می شود. او می گوید: " تعداد گردشگر ورودی به ایران از یک میلیون و 649 هزار و 479 نفر در سال 1383 به رقم سه میلیون و 121 هزار و 281 نفر تا پایان سال 1389 رسیده که از نظر رشد نقطه ای 87 درصد رشد در مقایسه با سال پایه و به طور متوسط سالیانه 3/13 رشد را در بازه زمانی فوق تجربه کرده است

فرآوری:ریحانه حمیدی فر

بخش اقتصاد تبیان