رفاه اقتصادی ساکنان یک کشور نه تنها هدف سیاست های اقتصادی بلکه منعکس کننده اثر تمامی سیاست های گذشته و داشته های آن جامعه است. به عبارت دیگر، این متغیر عصاره کارکرد سیاست های پولی، مالی، تجاری و دیگر سیاست های اعمال شده در جامعه است که می تواند به عنوان شاخصی در ارزیابی موفقیت و تناسب سیاست های اجرا شده به کار گرفته شود. رفاه اقتصادی را غالبا با درآمد یا به عبارت دیگر توان خرید و دسترسی به کالاها و خدمات اندازه گیری می کنند. اگر افراد جامعه ای از درآمد کافی برای خرید کالاها و خدمات برخوردار باشند نشان از کارکرد مناسب تصمیمات اقتصادی در آن جامعه دارد اما طبیعی است که در یک جامعه همه افراد به یک اندازه درآمد ندارند. در واقع درآمد افراد جامعه در طیفی با حداقلی و حداکثری تعریف و توزیع شده است. از این رو علاوه بر سطح درآمد، نحوه توزیع درآمد نیز بر رفاه جامعه تاثیر داشته و از سیاست های اقتصادی نیز تاثیر می پذیرد. دو مفهوم فقر و نابرابری مفاهیمی هستند که ارتباط تنگاتنگی با مفهوم رفاه اقتصادی دارند. فقر به بررسی وضعیت رفاهی گروهی از جامعه می پردازد که کمترین سطح توانمندی در تهیه کالاها و خدمات را داشته و فقیر محسوب می شوند. توزیع درآمد، موقعیت نسبی هر یک از افراد جامعه را از نظر توان ابتیاع کالاها و خدمات نسبت به یکدیگر مورد بررسی قرار می دهد. از این رو این دو مفهوم در کنار یکدیگر نمایی جامع از وضعیت رفاه جامعه فراهم می آورند. برای بررسی فقر ابتدا باید حدی از هزینه را مشخص کرد که اگر افراد در یک دوره مشخص زمانی کمتر از آن هزینه کردند، فقیر محسوب شوند. به این حد اصطلاحا خط فقر می گویند و عبارت است از: مخارج لازم برای تهیه غذا در سطحی که بدن یک فرد سالم به آن نیاز دارد، حداقل پوشاک مناسب یک جامعه، حداقل بهداشت و مسکن و دیگر ملزومات زندگی مطابق با استاندارد جامعه. پس از تعیین خط فقر می توان محاسبه کرد که چند درصد از افراد جامعه فقیر هستند و همچنین ویژگی آنها چیست. طبیعی است که هدف سیاستگذاران اقتصادی حذف فقر بوده و از این رو کاهش یا افزایش نرخ فقر شاهدی بر موفقیت یا عدم موفقیت سیاست های اعمال شده است. علاوه بر حذف فقر، سیاستگذاران مایلند که منافع حاصل از سیاست های اقتصادی در جهت هرچه بیشتر همگن شدن جامعه توزیع شود. بسیاری از کارشناسان معتقدند خط فقر موضوعی است که اعتبار جهانی دارد و شاخصی برای میزان بهره مندی یا عدم بهره مندی مردم از امکانات مادی و اقتصادی کشور است و اینکه بگوییم ما خط فقر مطلق داریم یا نداریم به طور حتم نیازمند مطالعه جدی است.

درک اشتباه، تصمیم اشتباه

 با بررسی وضعیت اقتصادی خانواده های ایرانی می توان دریافت؛ علت برخی نابسامانی ها، نه فقر که فقدان برنامه ریزی و آگاهی اقتصادی است.

دکتر لطفی استاد اقتصاد در این زمینه می گوید: در جامعه ما تعابیر اقتصادی به طور صحیح به کار گرفته نمی شود برای نمونه، اغلب خانواده ها تصور می کنند با خرید وسایلی نظیر خانه یا خودرو که در سالهای اخیر، با افزایش قیمت رو به رو شده است؛ سرمایه گذاری می کنند. حال آنکه در واقع اینها، کالای مصرفی هستند.بنابراین برای رفاه اقتصادی خانواده باید بسترهایی را برای ایجاد درآمد بیشتر فراهم کرد. به همین منظور باید با آگاهی در زمینه سرمایه گذاری، توان خرید خانواده را افزایش داد، زیرا در اقتصاد خانواده درآمد بیش از سرمایه اهمیت دارد.او در ادامه بر نقش حمایتی دولت در بهبود وضعیت اقتصادی خانواده اشاره کرده، می افزاید: اغلب افراد به دلیل ضعف خدمات حمایتی نظیر بیمه دغدغه پس انداز برای دوران سالمندی را دارند. از همین رو، ناچارند در روند زندگی عادی و روزمره خود، محدودیت بیشتری را تحمل کنند.به همین دلیل، بهبود وضعیت اقتصادی جامعه نیازمند تلاش و برنامه ریزی همه جانبه است. از یک سو خانواده ها باید با تدابیر خود، مسایل اقتصادی را تعدیل کنند و از طرف دیگر در سطح کلان مشکلات رفع شود.

نقش جهان بینی

شاید به نظر عجیب باشد اما حتی موضوعی  مثل رفاه اقتصادی هم ارتباط مستقیمی با نحوه نگرش انسانها به هستی دارد و این نسبت می تواند به این صورت توضیح داده شود.یکی از عوامل بسیار حساس و حیاتی در امر تخصیص و توزیع منابع محدود در اختیار جامعه، نوع تعریف و تصور آن جامعه از مفهوم خوشبختی و سعادت است . وقتی خوشبختی تعاریف متعدد و مختلف داشته باشد، سازوکارها و شیوه های دستیابی به آن نیز متفاوت خواهد بود .

اصولا مفهوم خوشبختی و رفاه مطرح در علم اقتصاد و هم چنین مکانیسم های پالایشی، انگیزشی و تجدید ساختاری مورد نظر اقتصاد را، جهان بینی تعیین می کند . پاره ای از مسایلی که جهان بینی می کوشد برای آنها پاسخی در خور بیابد عبارتند از: چگونگی آفرینش کاینات، معنا و هدف زندگی انسان ها، مالکیت نهایی و اهداف منابع محدود در اختیار انسان، حقوق و تکالیف افراد و خانواده ها در قبال همدیگر و نسبت به محیط فیزیکی و اجتماعی شان .

نوع پاسخ به این پرسش ها، آثار پر دامنه ای بر اندیشه و رفتار آدمیان دارد و به چارچوب های نظری و توصیه های سیاستی متعددی منتهی می گردد . برای نمونه، اگر باور این باشد که کاینات به خودی خود آفریده شده اند و انسان در برابر هیچ کسی مسئول نیست، در این صورت انسان ها مختارند هر طور که می خواهند زندگی کنند . هدف از زندگی تامین منافع شخصی و نیل به حداکثر ثروت، و ملاک خوشبختی، میزان برخورداری از لذایذ جسمانی و تمایلات نفسانی خواهد بود . بقای انسان شاید به هنجارترین الگوی رفتاری بوده و قضاوت های ارزشی، محلی از اعراب نخواهند داشت . مکانیسم های پالایش و انگیزش و تجدید ساختار هر سه به دست انسان و در پرتو فرد و تجربه او طراحی و ایجاد خواهد شد .

در حالی که اگر بشر را آفریده قدرت متعالی بدانیم که منابع همانا امانتی است در اختیار او، در این صورت میان انسان ها پیوند طبیعی می بینیم و همه در برابر آفریدگار خویش مسئول خواهند بود . انسان دیگر در تمام اعمال خود فعال مایشاء نبوده و انتظار می رود که در امر استفاده از منابع و برخورد با یکدیگر و محیط خود شیوه ای را برگزیند که خوشبختی همگانی، اعم از فقیر و غنی، سیاه و سفید، زن و مرد، پیر و جوان را در پی داشته باشد، و انتظار می رود که انسان ها نه تنها برای رسیدن به اهداف مادی، بلکه هم چنین برای رسیدن به اهداف معنوی و انسانی، خاصه سازگاری اجتماعی و امحای هنجار گسیختگی، تلاش نمایند . در این صورت وحی و خرد هردو در امر پالایش، انگیزش و تجدید ساختار، نقش بسزایی خواهند داشت و تضاد ارزشی نیز بی مورد نخواهد بود .

وضعیت مردم در عصر ظهور از حیث رفاه اقتصادی چگونه است؟

شاید یک ویژگی منحصر به فرد دین اسلام این باشد که تامین رفاه عمومی و رفع فقر را از وظایف اولیه دولتها و حکومتها میداند.و این مسئله به خوبی از روایاتی که درباره حکومت حضرت مهدی (عج ) موجود است قابل درک است. از برنامه‏ها واقدام‏های امام مهدی (ع) پدید آوردن رفاه اقتصادی در سطح کلّ جامعه بشری است. بخش عظیم ومهمّی از مسائل عقب‏ماندگی ووابستگی وکمبود مواد غذایی به دو عامل بستگی دارد که با یکدیگر ارتباط دارند:

1 - نظام اقتصادی استعمارگر حاکم بر جهان.

2 - نظام سیاسی حاکم بر جوامعی که همواره به زیان ملت‏های خود گام بر می‏دارند.

در رستاخیز ظهور حضرت مهدی (ع) این بندها ودام‏ها از سر راه برداشته می‏شود، وعوامل سلطه بر فکر وفرهنگ واقتصاد وسیاست جهانی وکشورها نابود می‏گردد.

احادیث درباره رفاه اقتصادی دوران ظهور بسیار است وشاید از جمله مسائلی باشد که بیشترین تأکید بر آن شده است، وشاید پس از اصل عدالت دومین موضوعی باشد که در آن دوران در جامعه‏ها پدید می‏آید. واین هر دو با یکدیگر پیوندی ناگسستنی دارند؛ زیرا که اجرای عدالت برای از میان بردن روابط ظالمانه وغاصبانه آکل ومأکول است تا اقویا حقّ ضعیفان را نخورند وآنان را محروم نسازند. بنابراین، رفاه اقتصادی برای همه، با اجرای اصل عدالت اجتماعی وبرپایی قسط قرآنی امکان‏پذیر است، بلکه رفاه وبی‏نیازی، از میوه‏های درخت تناور عدل است، وامام با تحقق بخشیدن به اصول دادگری وعدالت اجتماعی، همگان را به زندگی درست وسازمان یافته می‏رساند.

امام صادق (ع) می‏فرماید:"إنّ قائمنا إذا قام أشرقت الأرض بنور ربّها،... ویطلب الرجل منکم من یصله بماله ویأخذ من زکاته لایوجد أحد یقبل منه ذلک. استغنی الناس بما رزقهم اللَّه من فضله"؛ "هنگام رستاخیز قائم ما، زمین با نور خدایی بدرخشد... وشما به جست‏وجوی{پاورقی . بحارالأنوار، ج 52، ص 337. پاورقی}

اشخاصی بر می‏آیید که مال یا زکات بگیرند، وکسی را نمی‏یابید که از شما قبول کند، ومردمان همه به فضل الهی بی‏نیاز می‏گردند."

پیامبراکرم (ص) فرمود:"امّت من در زمان مهدی (ع) به نعمت‏هایی دست یابند که پیش از آن ودر هیچ دوره‏ای دست نیافته بودند. در آن روزگار، آسمان باران فراوان دهد، وزمین روییدنی را در دل خود نگاه ندارد".

ریحانه حمیدی فر